Bereketiyle gelen sahurları, neşeyle idrak ettiğimiz iftarları, coşkuyla katıldığımız teravihleri, huzurla dinlediğimiz mukabeleleri, umutla eriştiğimiz Kadir gecesi ve sevinçle kavuştuğumuz bayram günü ile manevî açıdan sarıp sarmalar bizi Ramazan. Bu aya dek işlediğimiz kusurları hatırlatarak bir yanıyla hüzne, açılan mağfiret kapılarını göstererek de diğer yanıyla umuda sevk eder bizi. Çektiğimiz açlık ve susuzluk akabinde bize hediye ettiği bayramıyla, meşakkatlerle boğuştuğumuz şu hayatın sonunda bize bahşedilecek olan ebedî kurtuluşu simgeler. Yardımlaşma faaliyetleriyle kalben birleştirdiği müminleri, bayram günlerinde bedenen de bir araya getirerek birlik, beraberlik ve kardeşliğimizi resmeder. Bunlar gibi birçok boyutuyla Ramazan ve bayram bize, zorluklarla gelecek kolaylıkları, hüzünlerin gebe olduğu mutlulukları, karanlıkların müjdelediği nurlu sabahları haber verir.
Bir sakınma ayı: Ramazan
Bir ittika/sakınma ayıdır Ramazan. Manevî hissiyatımıza adeta ölüm hamlesi gibi inmek isteyen şehevî isteklerin önünde bir kalkan vazifesi görür tuttuğumuz oruçlar. Bunun için Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem) gençlere hitaben, “Ey gençler topluluğu! İçinizden kim evlenmeye güç yetirirse evlensin. Gücü yetmeyenler de oruca sarılsın! Zira oruç onun adına şehveti kırıcı bir şeydir” [1] buyurmuştur.[2] Başka bir hadis-i kudsîde orucun kalkan olarak nitelendirilmesinin bir anlamı da budur.[3]
Bir kalkandır oruç. Bize nefsin telkini olarak gelen her türlü günaha sevk etme dürtüsüne karşı bir benzerini bulamayacağımız bir kalkan. Nefis, kendisini besleyen yeme ve içme gibi lezzetleri fazlaca bulduğunda azgınlaşır ve Allah’ı unutur. Tasavvufta nefsi terbiye metodu olarak kullanılan riyazât, nefsin insanı helâke götüren bu tür telkinlerine karşı bir siper olarak kullanılmıştır. Zira büyüklerin o veciz ifadesiyle, uzuvlar tok olduğunda nefis aç, uzuvlar aç olduğunda nefis tok olur.[4] Nefsin tok olması da insanı günaha teşvik etme gücünün azalması demektir. Bu sebeple, Ramazan nefis ve şeytanın insanı ebedi hüsrana sürükleyecek her türlü teşviklerinden kurtulması için büyük bir fırsattır. Allah Resulü böylesi bir fırsatın gelişini ashabına şöyle müjdelemiştir: “Size bereket ayı Ramazan gelmiştir. Onda, Allah’ın sizi kendisiyle tastamam kuşatacağı bir hayır vardır: Rahmet iner, hatalar silinir, dualar kabul olur ve Allah sizin hayırlarda yarışmanıza bakarak meleklere karşı sizinle övünür. Öyleyse siz de Allah’a kendiniz adına hayır gösterişi yapın. Çünkü bedbaht kişi, bu ayda bile Allah’ın rahmetinden mahrum olandır.”[5]
Günahlardan sakınmanın, tövbenin, yakarışın, boyun büküklüğünün, geçmişi telafi ile geleceği inşâ edebilmenin tam da zamanı olan Ramazan’ı bile değerlendirememek ne büyük bir mahrumluktur. Cenab-ı Hakk’ın bir ayette, “İman edenlerin kalplerinin Allah’ın zikri için huşûya bürüneceği zaman hâlâ gelmedi mi”[6] buyurarak ifade ettiği beklentiyi, Ramazan’da dahi karşılayamamak kalben ölmüşlüğün bir alâmetidir. Bu noktada mümine düşen, manevî halini kontrol ederek gereğini yerine getirmektir. Hz. Peygamberin, günah işleyebilmek için neredeyse bir sebebin kalmadığı, mağfiret kapılarının sonuna kadar açıldığı bu ayda bile kendini affettiremeyen insana yapılan bedduaya “âmin” dediği de[7] unutulmamalıdır.
Oruç kime ne ifade der?
Ramazan’a erişenlerin idrakleri de aynı değildir elbette. Zira kimileri yemek, içmek gibi zaruri ihtiyaçlarını terk ederek yani zahirî anlamdaki oruçlarıyla ihya ederler bu ayı. Oysa Ramazan ve orucun bundan öte bir anlamı vardır idraki herkese nasip olmayan. Ehl-i hakikat oruç denince mutlak ve küllî anlamdaki imsâkı/kendini tutmayı anlar. Onlara göre oruç, Cenab-ı Hakk’ın dışındaki her şeyden yüz çevirmeye denir. Ramazandan maksat kalpteki aşk ve muhabbeti öldürme potansiyelindeki aşırı yeme-içme duygularının dizginlenmesidir onların nazarında.[8]
Ariflerin nazarındaki Ramazan, insan bünyesindeki bütün azaların oruç tuttuğu bir aydır. Göz harama bakmaktan sakınır, dil gıybetten katiyen geri durur, kulak gayr-ı meşru şeyleri dinlemez, el ancak helale uzanır ve ayak ancak hayra yürür bu mübarek ayda. Ariflerin orucu “Sır” latifesini Hakk (azze ve celle)’ın dışındaki her şeyden muhafaza etmektir özetle.
Oruç bozan şeylerden kendini alıkoyanların iftarı gece çöktüğünde, ağyardan yüz çevirerek oruç tutanların iftarı ise Hakk’ı müşahede ettiğinde olur. Bundan ötürü Resulüllah (sallallahu aleyhi ve sellem)’in “Onu gördüğünüzden dolayı oruç tutunuz ve iftar ediniz”[9] şeklindeki hadiste geçen “onu” zamirini Ramazan ve Şevval hilallerine göndermiştir zahir uleması. Tahkik ehline göre ise buradaki zamir Hak Teâlâ’ya dönmektedir. Zira onların orucu Allah Zülcelal’den bir an bile gafil kalmama hedefine matuftur. İftarları ise Mevlâ’yı müteâli müşahede etmekle neticelenir.[10]
Yardımın, fethin ve zaferin ayı: Ramazan
Manevî yönde insanı donanımlı kılan Ramazan ayı yardımın, fethin ve zaferin de timsalidir. Nitekim Allah, Hz. Peygamber ve ashabına Bedir muharebesindeki o büyük yardımları Ramazan ayında göndermiştir. Bu ayda teyit edilmiştir Müslümanlar üç bin, beş bin melekle. Ve iki taifeden birisinin vadolunmasının tezahürü bu ayda meydana gelmiştir. Bedirdeki çadırından dışarıya çıktığında secdelere kapanıp “Allah’ım! Ehl-i İslam’dan bu topluluğu helak edersen yeryüzünde ibadet olunmazsın” diyerek münacaatta bulunan Peygamber-i ekberin öğrettiği gibi oruçla takviye ettiğimiz manevi dünyamızı her dem Allah’a yakarışla meşgul etme ayıdır.
İslam’ın zaferi için hazırlık yapma ayıdır Ramazan. Hz. Peygamber hicretin beşinci senesinin Ramazan ayında hendek savaşının hazırlıklarını başlatmıştı. Küfür ordularının her bir yandan kuşatma altına aldığı imanın merkezi Medine’ye göklerden gelen o büyük yardımın mukaddimesinin atıldığı aydır.
Allah Resulü ve ashabının bir zamanlar hor ve hakir kabul edildiği, türlü işkencelere maruz bırakıldığı, sokaklarında Allah birdir demenin yasak telakki edildiği, çölün kızgın kumlarının üzerinde âlemler hesabına Allah diyen Bilallerin acımasızca dövüldüğü, zulmün Arş’a dayandığı sıralarda orada yaşayan müstez’afların ellerini Rablerine açarak “halkı zalim olan bu diyarlardan bizi çıkar ya rabbi”[11] diye tazarruda bulunduğu Mekke’ nin yeniden fethini bütünüyle kucaklayan aydır Ramazan.
Ramazan, mazlumların dualarındaki “Ya rab! Tarafından bize bir sahip ve yardımcı gönder” cümlesinin fetihle tahakkuk edişini olanca yalıncaklığıyla dünyaya ilan eden aydır. Peygamber-i zîşân’ın “Sen bana beldelerin en sevimlisisin, eğer ehlin beni sen çıkartmasaydı seni terk etmezdim”[12] diyerek veda ettiği Mekke’ yi bağrına basarak hasret giderdiği müteyemmen aydır.
Hicretle sona eren sılanın, gurbetle kuvvetlenen azmin, azimle yükselen dava sancağının burca dikildiği aydır Ramazan. Mekke sokaklarını bir ucundan diğerine işgal eden küfür esintilerinin yerini iman sadalarına, Bilal-i Habeşî’lerin “Allah-u ekber”lerine bıraktığı aydır. Ramazan’ın taşıdığı bunca manayı, sayısızca remzi bihakkın idrak ederek tutmaya çalışmalıyız oruçlarımızı. Aksi takdirde oruç, metafiziği kavrayamamış bir aklın manasını ihata edemediği bir eylem olarak kalır sadece. Bu da Ramazan’ ı anlayamama, idrak edememe ve yetiştiğimiz halde hakkını verememe anlamını taşır.
Hüzün dorukta, umutlar taze
Manevî hazzını iliklerimize kadar hissedemediğimiz, teravih, mukabele ve Bayram namazlarından mahrum olduğumuz bir Ramazan’a erişmenin hüznünü yaşıyoruz. Bu hüzün bizleri hiçbir şekilde umutsuzluğa sevk etmemelidir. Zira biz, çokça isteyip arzuladığımız şeylerin kimi zaman hakkımızda şer, hiç istemeyip kaçtığımız şeylerin ise bazen hakkımızda hayır olabileceğini beyan eden bir kitaba iman etmişiz.[13] İki asrı aşkın zamandır bitmeyen hüzünlerimiz, kahreden acziyetimiz bugünlerde daha da çok gösterdi kendini. Üzgünüz, çaresiz gibiyiz fakat asla umutsuz değiliz. Zira biz gecenin en karanlık anının sabahın aydınlığına en yakın zaman olduğunu çok iyi biliyoruz. Ve biz, dünyaya ait hemen her şeyin kemalinin aynı zamanda zevâline delalet ettiğine inanmışız. Ve yine biz, hüzünlerle umutlarını yeşerten, yenilgilerle fetih muştularını perçinleyen, mağlubiyetlerle galibiyetlere koşan bir medeniyetin çocuklarıyız.
Az kemiyetlerle çıktıkları gazalardan büyük zaferlerle dönen, “en olmaz” denen yerlerde “en olmadık” başarılara imza atan ve her şeyin bittiğinin zannedildiği anlarda meydan yerine çıkan tarihimize bakarak tazelemeliyiz umutlarımızı. Yalnızlığı katık yaparak eriştiğimiz Ramazan ve bayramların, gelişi kaçınılmaz olan müminlerin muzafferiyeti ve İslam âleminin o büyük uyanışına vesile olması temennisiyle…
[1] Buhari, Kitabu’s-savm, No: 1806, Müslim, “Kitâbu’n-nikâh”, No: 1400, Ebû Dâvûd, “Kitâbu’n-nikâh”, No: 2046, Nesâî, “Kitâbu’s-sıyâm”, No:2241
[2] İbn Acîbe, , el-Bahru’l-medîd, el-Mektebetu’t-tevfîkıyye, (Thk: Vahîd Kutub), Kahire-Mısır, I/177
[3] Malik, Muvatta, “Kitabu’s-sıyâm”, No: 682, Ahmed b. Hanbel, Müsned, XII/461, No:7492, Buhari, “Kitabu’s-savm”, No: 1792
[7] Hakim, el-Müstedrek, No: 7256; Taberânî, el-Mu‘cemu’l-Evsat, No: 8131; el-Mu‘cemu’l-Kebîr, No: 2022; Bezzâr, Müsned, No: 1405; İbn Hibbân, Sahih, No: 409
[8] Nimetullah en-Nahcuvânî, el-Fevâtihu’l-ilâhiyye ve’l-mefatihu’l-ğaybiyye,Matbaa-i Usmâniyye, Baskı: I, I/ 65
[9] Ahmed b. Hanbel, Müsned, III/445, No: 1985; Buhârî, Kitâbu’s-Savm, No: 1810; Müslim, “Kitâbu’s-Sıyâm”, No: 1081; Hakim, el-Müstedrek, No: 1547; Taberânî, el-Mu‘cemu’l-Evsat, No: 1222; el-Mu‘cemu’l-Kebîr, No: 1175; Bezzâr, Müsned, No: 3646; İbn Hibbân, Sahih, No: 3442
[10] Abdülkerim el- Kuşeyri, Letâifu’l-işârât, Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut-Lübnan, 2000, B.I, I/ 87
[12] el-Ezrakî, Ebu’l-Velîd Muhammed b. Abdillah, Ahbâru Mekke, Mektebetu’s-Sekâfeti’d-Dîniyye, Baskı: I, II/148
